"Pamiętam to wszystko - te rowy, zarosłe łopianem, te miedze, na których bywało, ja siedzę i rzucam listki głosu na wróżbę dni przyszłych na świat szczęścia nowy."

 

Inowrocław perłą Kujaw

 

    Inowrocław jest starym grodem piastowskim o czym świadczą wykopaliska archeologiczne prowadzone w obrębie miasta i okolicy. W pisanych źródłach historycznych po raz pierwszy występuje pod łacińską nazwą "Novo Wladislaw". Dotyczy to dokumentu księcia Leszka Białego, syna Bolesława Kędzierzawego, który przyznał biskupowi włocławskiemu w 1185 roku opłatę roczną z dochodów targowych Inowrocławia. Jest to najstarszy z zachowanych dokumentów, który wymienia nazwę miasta.

 

    Od XII wieku Inowrocław był już obronnym grodem kasztelańskim, a od XIII wieku, około 1230 roku stał się stolicą Księstwa Kujawskiego i rezydencją księcia Kazimierza Kujawskiego (zm.1267 rok), syna księcia Konrada Mazowieckiego. Po śmierci Kazimierza Kujawskiego, obszar jego księstwa został podzielony pomiędzy pięciu synów, z których Władysław Łokietek otrzymał Brześć Kujawski, a Siemomysł, Księstwo Inowrocławskie w skład którego wchodziły m.in. Kruszwica, Bydgoszcz, Wyszogród.

 

    Około 1238 roku gród inowrocławski otrzymał prawa miejskie z rąk księcia Kazimierza Kujawskiego, który sprowadził do miasta Konwent franciszkanów. Prawdopodobnie od tego czasu miasto było otoczone murami obronnymi o wysokości pięciu metrów i grubości dwóch metrów.

    W 1327 roku miasto wraz z księstwem zostało włączone do Królestwa Polskiego. Powstało województwo inowrocławskie, do którego należały powiaty: inowrocławski i bydgoski.

    Wiek XIV-XV dla miasta to ciężki okres wojen polsko-krzyżackich, podczas których było dwukrotnie zajmowane przez Krzyżaków. W wiekach XV i XVI Inowrocław rozwijał się jako ważny ośrodek rzemieślniczo-handlowy. Rozwojowi miasta sprzyjały odbywające się tutaj liczne odpusty, targi i jarmarki. Jednakże w XVII wieku miasto podupadło z powodu wojny polsko-szwedzkiej, epidemii cholery i innych klęsk żywiołowych. Upadek miasta pogłębił rokosz Jerzego Lubomirskiego przeciwko królowi Janowi Kazimierzowi i tragiczna, bratobójcza bitwa pod Mątwami (dziś dzielnica Inowrocławia) w dniu 13 lipca 1666r.                   W wyniku rozbiorów Polski, Inowrocław wraz z zachodnimi Kujawami znalazł się pod panowaniem pruskim.

 

    Pomyślny rozwój Inowrocławia rozpoczął się dopiero w II połowie XIX wieku, z chwilą powstania kopalni i warzelni soli w 1873 roku. Bardzo bogate pokłady soli przyczyniły się również do rozwoju przemysłu chemicznego i powstania uzdrowiska. W 1875 roku dzięki inicjatywie polskiego działacza społecznego i gospodarczego, powstało uzdrowisko inowrocławskie wraz z pięknym parkiem zdrojowym.

 

    Lata siedemdziesiąte XIX wieku to również okres młodości i początki twórczości największej postaci w dziejach miasta-Jana Kasprowicza, który urodził się w 1860 roku we wsi Szymborze (obecnie dzielnica Inowrocławia). Przyszły, młody poeta uczęszczał wtedy do inowrocławskiego gimnazjum (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza).

Przekształcenie układu przestrzennego Inowrocławia zwłaszcza w drugiej połowie XIX wieku wpłynęły w dużym stopniu na jego stan obecny.

    Dawna osada targowa zwana Staromieściem, wymieniana w źródłach aż do końca XVIII wieku, była położona w pobliżu kościoła Imienia Najświętszej Marii Panny; jej układ przestrzenny nie zachował się. Natomiast późniejsze stare miasto zachowało średniowieczne, regularne rozplanowanie, z prostokątnym rynkiem w centrum i kościołem parafialnym w południowo-zachodnim narożniku. O atrakcyjności turystycznej miasta decyduje nagromadzenie takich walorów dóbr kultury, jak: romański kościół Imienia NMP, zwany "Ruiną", kościół farny Św. Mikołaja, resztki średniowiecznych murów obronnych, zabytkowy dom na Placu Klasztornym. Kościół Imienia NMP zwany ,,Ruiną'' został wzniesiony w początkach XIII wieku ,przebudowany na przełomie XIII i XIV wieku oraz w XVIII wieku (m.in. prezbiterium).

Data powstania tego kościoła nie została dokładnie ustalona, ponieważ poszczególni badacze różnią się w swych poglądach.W1834r. uległ on zniszczeniu w wyniku pożaru. Odbudowany został w 1901r. Dalsza rekonstrukcja romańskiego wnętrza nastąpiła w latach 1945-1953.Jest to budowla jednonawowa z dwiema wieżami w fasadzie zachodniej. Mury kościoła i dolne partie wież wykonano z bloków granitowych. Górne partie fasady zachodniej i wież wykonano z cegły. We wnętrzu kościoła znajduje się płaski , drewniany strop. Budowla posiada trzy, pierwotne, skromne portale romańskie, ozdobione jedynie kilkoma prostymi uskokami.

W wyższych partiach murów, zarówno nawy, jak i wież, znajdują się liczne, ryte, płaskie sylwety fantastycznych zwierząt i krzyże greckie nie wiążące się w żadne układy dekoracyjne. Charakter tych wizerunków jest sporny. Istnieją przypuszczenia, że zostały umieszczone dla celów magicznych, dla ochrony murów przed działaniem ,, złych sił''. Niedaleko rynku znajduje się kościół Św. Mikołaja zbudowany z cegły na przełomie XV i XVI wieku, przebudowany w XVII wieku. Ostatnią przebudowę przeprowadzono w 1885 roku. Świątynia przedstawia bazylikę trójnawową w stylu gotyckim z małą wieżą nad prezbiterium. Nawy nad sklepieniem kasetowym oddzielone są filarami, a wydłużone prezbiterium gotyckie z późniejszymi przeróbkami z epoki barokowej odbija się od reszty budynku. Wewnętrzny wystrój świątyni utrzymany jest w stylu barokowym. Znajduje się tu ambona z połowy XVIII wieku, rzeźba Świętego Mikołaja, szczątki alabastrowego nagrobka Radojewskich, krucyfiks gotycki z XV wieku oraz ołtarze Matki Boskiej Boreckiej (1463r.) i Zwiastowania Najświętszej Marii Panny (1450r.).W kościele, pierwotnie drewnianym, w 1321 roku był ogłoszony wyrok Komisji Papieskiej na Zakon Krzyżacki, który skazywał go na zwrócenie Polsce Pomorza Gdańskiego.

W pobliżu Kościoła Świętego Mikołaja znajduje się zbudowana w XIX wieku drewniana dzwonnica. W centrum miasta znajdują się dwa kamienno-ceglane fragmenty średniowiecznych murów obronnych. Pierwszy fragment znajduje się na zapleczu Inowrocławskiego Domu Kultury. Drugi, bardziej okazały, w podwórzu domu przy ulicy Poznańskiej 4.Godny uwagi jest także zabytkowy dom na Placu Klasztornym 6,zbudowany w II połowie XVIII wieku, w stylu klasycystycznym, murowany, parterowy z facjatą.

Dla poznania walorów historycznych miasta bardzo ważna jest działalność muzealna. Muzeum Miejskie im. Jana Kasprowicza zostało otwarte w 1959 roku w budynku Teatru Miejskiego, posiada duże i cenne zbiory archeologiczne, historyczne ze szczególnym uwzględnieniem wielkich postaci Inowrocławia i regionu Kujaw Zachodnich (Jan z Ludziska, Jakub Jasiński, Jan Kasprowicz, Stanisław Przybyszewski). W muzeum gromadzone są także obrazy, grafika, rzeźby, monety, medale i inne eksponaty. Są tam również cenne zabytki kultury materialnej z okresu wczesnego i późnego średniowiecza, odkrywane w czasie badań archeologicznych, prowadzonych od 1967 roku w Inowrocławiu i okolicach. W inowrocławskiej dzielnicy Szymborze znajduje się Dom Kasprowicza, który postawiono w miejscu, w którym dawniej znajdowała się chata rodziny Kasprowiczów.

 

Dom rodzinny Jana Kasprowicza w Szymborzu

 

W Domu Rodziny Jana Kasprowicza w Szymborzu znajdują się dwie wystawy stałe: - "Izba Kasprowiczowska" oraz "Kujawska rzeźba ludowa". Izba Kasprowiczowska obejmuje eksponaty związane z poetą (m.in. laska poety, bibuła z rysunkami J. Kasprowicza) oraz sprzęty pochodzące z okresu, kiedy żył Jan Kasprowicz (szafka zegarowa, skrzynie, kałamarz secesyjny, naczynia użytku domowego - dzbanki porcelanowe, wałek porcelanowy, kielich szklany, sztućce) lub stylizowane na lata przełomu XIX i XX wieku (m.in. biurko, krzesła.). Druga wystawa stała poświęcona jest kujawskiej rzeźbie ludowej. Prezentowane tutaj rzeźby wykonane zostały przez najlepszych twórców ludowych Kujaw. Na szczególną uwagę zasługują rzeźby Antoniego Chynka (m.in. kapliczki, kolędnicy czy legioniści), Eugeniusza Hynka (m.in. diabły, kujawscy muzykanci) i wielu innych. Większość zgromadzonych na wystawie rzeźb wykonana jest z drewna, jednak niewątpliwą atrakcją ekspozycji są rzeźby dwóch niezwykłych artystów rzeźbiących w glinie - niewidomego rzeźbiarza Andrzeja Rusockiego (m.in. rzeźby o tematyce religijnej) oraz Stanisława Zagajewskiego - artysty, którego sława przekroczyła już granice nie tylko naszego regionu ale też kraju (fantastyczne maski oraz ptaki).

      Zwiedzający obejrzeć mogą autentyczne pamiątki po rodzinie Kasprowiczów. Wyposażenie domu stanowią też meble wykonane przez prof. Józefa Kozłowskiego artystę z UMK w Toruniu na wzór tych oryginalnych. Placówka dostępna jest do zwiedzania po uprzednim zgłoszeniu w dziale naukowo oświatowym muzeum przy Solankowej w Inowrocławiu Tel. (0 52) 357 58 73